Đông y điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng dựa vào nguồn dược liệu tự nhiên và các phương pháp không dùng thuốc: châm cứu, xoa bóp bấm huyệt,… giúp giảm đau và phục hồi chức năng dạ dày an toàn, hiệu quả.
Viêm loét dạ dày – tá tràng là một bệnh lý khá phổ biến trong cộng đồng với các biểu hiện như đau vùng thượng vị, đầy chướng bụng, buồn nôn, ợ hơi, ợ chua, chảy máu tiêu hoá,…
Đông y điều trị viêm loét dạ dày có thể áp dụng nhiều phương pháp dùng thuốc và không dùng thuốc (xoa bóp bấm huyệt, châm cứu,…) đều cho thấy hiệu quả cao. Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Viêm loét dạ dày theo quan điểm của Đông y
Viêm loét dạ dày – tá tràng xảy ra do sự mất cân bằng giữa các yếu tố bảo vệ (chất nhầy, sự tái sinh của tế bào, hàng rào niêm mạc, lưu lượng máu tới dạ dày…) và yếu tố tấn công (dịch vị HCl, pepsin, vi khuẩn HP, thời gian thức ăn lưu trong dạ dày…) hậu quả làm tổn thương niêm mạc xuyên qua tới lớp cơ niêm tới lớp cơ của dạ dày – tá tràng dẫn tới viêm loét.
Khi bị đau dạ dày, người bệnh cần đi khám để được chẩn đoán, điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm như xuất huyết tiêu hoá, thủng dạ dày hay ung thư dạ dày,…
Bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên: nhiễm vi khuẩn HP, stress, chế độ dinh dưỡng thiếu khoa học, sử dụng một số loại thuốc như corticoid, thuốc giảm đau, thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs),…
Còn theo y học cổ truyền, viêm loét dạ dày – tá tràng thuộc phạm vi chứng Vị quản thống, vị thống.
Nguyên nhân gây bệnh do ăn uống không điều độ, các yếu tố tinh thần như lo nghĩ quá độ, làm ảnh hưởng tới chức năng tạng Tỳ – Vị, làm cho Tỳ không kiện vận, Vị mất chức năng thu nạp dẫn đến khí trệ, huyết ứ, đau bụng, đầy bụng, chậm tiêu, buồn nôn và nôn.
Tức giận nhiều sẽ gây ảnh hưởng đến tạng Can, làm Can khí uất kết ảnh hưởng đến chức năng của tạng Tỳ, Vị. Nếu Can khí uất lâu ngày sẽ hóa hỏa, hỏa sẽ thiêu đốt tân dịch làm tổn thương đến Vị âm làm chính khí suy tổn.
Ngoài ra, còn do ngoại cảm hàn tà (các yếu tố bên ngoài như thời tiết hoặc từ đồ ăn thức uống hàn lạnh nhiều) xâm nhập vào Vị hoặc do ăn uống không điều độ ảnh hưởng đến Tỳ Vị: như ăn quá no hoặc để quá đói, ăn quá nhiều đồ béo ngọt, cay nóng, chua, mặn, lạnh đều làm ảnh hưởng đến chức năng của Tỳ Vị, làm khí cơ bị trở trệ dẫn đến đau dạ dày.
Các thể bệnh viêm dạ dày theo Y Học Cổ Truyền:
- Thể khí trệ: đau vùng thượng vị theo từng cơn, đau có xu hướng lan ra sau lưng và 2 bên mạn sườn, cự án (ấn đau), bụng đầy chướng kết hợp ợ hơi ợ chua.
- Thể hoả uất: thượng vị đau kèm cảm giác nóng rát, cự án (ấn đau), miệng khô đắng.
- Thể huyết ứ: đau ở 1 vị trí, ấn đau hơn chia làm 2 loại
- Thực chứng: nôn ra máu, đi ngoài phân đen, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng
- Hư chứng: sắc mặt xanh nhợt, người mệt mỏi, tay chân lạnh, môi nhợt.
- Thể tỳ vị hư hàn: đau thượng vị âm ỉ thường xuyên, nôn nhiều, nôn ra nước trong. Đầy bụng khó tiêu, phân nát. Gặp lạnh mức độ đau tăng, chườm ấm đỡ hơn.
Biến chứng thường gặp của viêm loét dạ dày
Hẹp môn vị dạ dày
Hẹp môn vị dạ dày là một biến chứng thường gặp ở người mắc bệnh viêm loét dạ dày. Khi bị hẹp môn vị, người bệnh có thể trải qua một số triệu chứng khó chịu như sau:
- Đau bụng dữ dội, cơn đau xảy ra dồn dập, liên tục và kéo dài;
- Buồn nôn hoặc nôn, nôn ra thực phẩm có mùi hôi khó chịu;
- Tiêu chảy;
- Cảm giác mệt mỏi, lờ đờ, toát mồ hôi và suy nhược cơ thể.
Thủng dạ dày
Nếu không được điều trị viêm loét dạ dày kịp thời hoặc điều trị không triệt để, bệnh có thể dẫn đến thủng dạ dày. Ban đầu, người bệnh sẽ cảm nhận được cơn đau rất mạnh ở vùng thượng vị, giống như cảm giác có dao đâm vào bụng và không thể làm giảm đau bằng bất kỳ cách nào. Bụng trở nên gồng cứng, thở mạnh cũng khiến cơn đau tăng lên. Sau đó, cơn đau từ vùng thượng vị có thể lan rộng ra toàn bộ ổ bụng.
Nếu người bệnh viêm loét dạ dày nặng cảm thấy mệt mỏi, mặt tái nhợt, tay chân lạnh, ra mồ hôi và có thể xảy ra tụt huyết áp, đây có thể là dấu hiệu của biến chứng thủng dạ dày. Trong trường hợp này, mọi người cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện để cấp cứu và phẫu thuật ngay lập tức. Việc trì hoãn có thể gây nguy hiểm nghiêm trọng đến tính mạng.
Xuất huyết tiêu hóa
Xuất huyết tiêu hóa là tình trạng chảy máu trong đường tiêu hóa từ thực quản đến hậu môn. Khi xảy ra xuất huyết tiêu hóa, người bệnh có thể nôn ra máu và đi ngoài phân có máu. Máu trong phân có thể có màu đỏ tươi hoặc thâm đen.
Ung thư dạ dày
Viêm loét dạ dày ban đầu là một tình trạng lành tính, tuy nhiên, nếu không được điều trị kịp thời có thể tiến triển thành ung thư dạ dày. Đây là một trong những loại ung thư phổ biến nhất của hệ tiêu hóa và rất nguy hiểm.
Điều trị viêm loét dạ dày tá tràng theo Đông y
Châm cứu điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng
- Châm cứu: Dựa trên hiệu quả từ phương pháp châm cứu, ứng dụng trong điều trị trào ngược dạ dày, thực quản với 3 mục tiêu:
- Nhanh chóng giải quyết các triệu chứng khó chịu do bệnh gây ra (như ợ nóng, ho, tức ngực,..) khi châm cứu vào huyệt tại chỗ như huyệt Trung quản, Đản trung, Liêm tuyền, Cách du, Lương môn và huyệt đặc trị bệnh lý vùng bụng trên như Túc tam lý.
- Tác dụng điều hòa công năng hoạt động của tỳ – vị thông qua tác động của hệ kinh lạc (châm cứu các huyệt Tỳ du, Vị du, Lương khâu.
- Tác dụng giảm các biến chứng do trào ngược dạ dày – thực quản như ho, viêm họng, viêm mũi xoang… Châm thêm các huyệt: Liêm tuyền, Hoa cái, Hạ quan, Ấn đường.
Công thức huyệt, phương pháp châm bổ , châm tả thay đổi tùy theo triệu chứng, thể bệnh của từng người bệnh.
Thể Tỳ khí hư – Tỳ bất kiện vận: Pháp điều trị là kiện tỳ lợi thấp. Phương huyệt: Châm bổ các huyệt: Tỳ du, Trung quản, Thái Bạch, Phong long, Đại đô, Quan Nguyên, Khí Hải, Chương môn, Túc tam lý, Chương môn, Vị du, Thiên khu
Thể bệnh Can tỳ, vị bất hòa: Pháp điều trị lá sơ can kiện tỳ. Phương huyệt: Châm tả các huyệt: Trung quản, Túc tam lý, Thiên khu, Hành gian, Thiếu phủ, Thái xung, Lương khâu, Can du, Nội quan, Dương lăng tuyền, Hợp cốc.
- Nhĩ châm (châm loa tai): Vùng Dạ dày, Giao cảm, Gan, Tá tràng.
- Thủy châm (tiêm thuốc vào huyệt): Thủy châm các huyệt trên bằng Atropin, Novocain, Vitamin B12 để cắt cơn đau.
- Cấy chỉ (cấy chỉ vào huyệt):
- Ngoài các phương pháp trên, cấy chỉ cũng được áp dụng để điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng. Bác sĩ sẽ tiến hành cấy chỉ tự tiêu vào các huyệt, tùy từng tình trạng bệnh lý mà chọn công thức huyệt cấy chỉ khác nhau.
- Mỗi lần cấy chỉ tự tiêu có tác dụng trong 7 – 14 ngày, sau thời gian tự tiêu của chỉ có thể thực hiện liệu trình tiếp theo.
Tuy nhiên, cần nắm rõ các chống chỉ định cấy chỉ và châm cứu điều trị như: không dùng cho bệnh cấp cứu, cơ thể suy kiệt, phụ nữ có thai, da vùng huyệt bị viêm nhiễm hay người mắc bệnh ngoài da, người bị dị ứng với chỉ tự tiêu…
Xoa bóp bấm huyệt điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng
Bên cạnh việc dùng thuốc thì điều trị đau dạ dày còn có thể áp dụng cách xoa bóp bấm huyệt.
Tác dụng lực vào các huyệt vị sẽ giúp giải phóng tình trạng khí trệ và tăng tuần hoàn máu, nhờ đó mà có thể làm giảm các cơn đau một cách tức thì. Tác động vào những huyệt đạo có mối tương quan với dạ dày còn giúp thúc đẩy chức năng tiêu hóa, co bóp cũng như bài tiết dịch vị.
Các động tác có thể áp dụng để làm giảm đau dạ dày:
- Bước 1: Người bệnh nằm ngửa. Tiến hành xoa bụng theo vòng tròn quanh rốn, đặc biệt lưu ý vùng thượng vị, để làm ấm da cơ vùng bụng. Tiến hành xoa 5 – 7 vòng.
- Bước 2: Day nhẹ nhàng cơ vùng bụng bằng gốc bàn tay hoặc ô mô cái (ô ngoài), ô mô út (ô trong) hoặc vân các ngón tay, di chuyển theo đường tròn để tác động vào các cơ thành bụng. Thời gian trong 3 – 5 phút.
- Bước 3: Dùng các ngón tay và gốc bàn tay nhẹ nhàng bóp vào các cơ thành bụng trong 3 – 5 phút.
- Bước 4: Day, ấn các huyệt vùng bụng và huyệt toàn thân. Sử dụng vân ngón tay cái tác động vào huyệt một góc 45 – 60 độ, ấn từ từ sâu dần đến khi có cảm giác tức nặng tại huyệt và giữ 10 – 15 giây cho mỗi huyệt, sau đó day tròn tại chỗ trong 10 – 15 giây.
- Các huyệt để giúp hỗ trợ giảm đau dạ dày bao gồm: huyệt Trung quản, huyệt Thiên khu, huyệt Lương khâu, huyệt Túc tam lý, huyệt Nội quan, huyệt Thái xung.
Tuy nhiên, xoa bóp bấm huyệt chỉ có tác dụng làm giảm đau, không điều trị triệt để được bệnh lý viêm loét dạ dày. Với những trường hợp bị đau nghiêm trọng, cần phải tích cực dùng thuốc theo chỉ định từ bác sĩ.
Bài thuốc điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng
- Bài 1: Nhị trần thang gia giảm: Trần bì 12g, bán hạ 12g, bạch linh 10g, cam thảo 8g, lá khôi 12g, gừng tương 3 lát. Sắc uống trong ngày, điều trị chứng đau, đầy chướng bụng do viêm dạ dày.
- Bài 2: Tuyền phúc đại giả thang: Tuyền phúc hoa 12g, đại giả thạch chế 20g, bán hạ 12g, trần bì 8g, đại táo 12g, đảng sâm 10g, sinh khương 3 lát, đương quy 8g, sài hồ bắc 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần sáng, chiều. Uống sau ăn 30 phút.
- Bài 3: Sài hồ sơ can thang gia giảm: Sài hồ 8g, trần bì 12g, thanh bì 12g, bạch thược 12g, bạch truật 12g, bạch linh 12g, cam thảo 10g, đương quy 12g, bán hạ 7g, tiểu hồi hương 3g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần, sáng chiều sau ăn cơm 30 phút.
- Bài 4: Bán hạ tả tâm thang: Bán hạ chế 12g, hoàng cầm 09g, can khương 09g, nhân sâm 09g, hoàng liên 03g, cam thảo chích 09g, đại táo 12 quả. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần, sáng chiều sau ăn cơm 30 phút
Lưu ý: Các bài thuốc trên có tính chất tham khảo. Mỗi người thể trạng khác nhau, bệnh khác nhau… nên cần có sự khám xét tỉ mỉ rồi cho đơn của thầy thuốc đông y bệnh tình sẽ nhanh khỏi hơn.
Lối sống lành mạnh phòng và điều trị đau dạ dày
Người bệnh viêm loét dạ dày – tá tràng cần lưu ý thay đổi lối sống và dinh dưỡng lành mạnh để hạn chế tình trạng đau và viêm loét dạ dày:
- Ăn chậm, nhai kỹ.
- Nên ăn các loại quả như bơ, táo, đu đủ chín,…; uống nước dừa, trà hoa cúc, nước ép nha đam,…; hay các loại rau như lá mơ lông, thì là, cải bẹ xanh, súp lơ, mùi tây,…
- Không ăn các thực phẩm chiên rán, đồ ăn cay nóng, đồ ăn nhiều dầu mỡ béo ngọt, rượu bia, thuốc lá hay các chất kích thích.
- Sau khi ăn tránh nằm, lao động, tập thể dục ngay.
- Giảm căng thẳng, cân bằng cuộc sống, hạn chế stress.
- Hạn chế sử dụng khi không cần thiết các thuốc kháng sinh, thuốc corticoid, thuốc chống viêm không steroid, thuốc giảm đau, hạ sốt,…
- Duy trì lối sống lành mạnh, điều độ, giảm sự đố kị, ghen ghét. Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao,…
Trên đây là một số thông tin về đông y điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng. Bên cạnh việc dùng thuốc người bị đau dạ dày cần chú ý kết hợp với các phương pháp xoa bóp, bấm huyệt, chế độ dinh dưỡng thích hợp với tình trạng bệnh để không làm cho bệnh nặng lên.
